Zelfstandigheid is een soort oerinstinct; mensen hebben een natuurlijke drive om zo lang mogelijk zelfstandig te blijven. Dit geldt ook naarmate mensen ouder worden. Iedere oudere wil zo lang mogelijk zelfstandig blijven wonen. Alleen hoe doen de ouderen dit? Welke factoren spelen een belangrijke rol in de keuze om zelfstandig te blijven wonen? Afgelopen juli heeft het CAB in samenwerking met Stenden Hogeschool een vooronderzoek gedaan over zelfstandigheid onder ouderen in Duitsland. Hier zijn een aantal interessante ontwikkelingen uitgekomen die in de toekomst nog uitgebreider worden onderzocht.
Belangrijke thema’s
Uit ons onderzoek in Duitsland blijkt dat er vier belangrijke thema’s zijn rond het onderwerp zelfstandigheid onder ouderen.
Als eerste speelt de gezondheid een belangrijke rol, zowel de fysieke als mentale gezondheid. Iemand die slecht ter been is, zal sneller naar een verzorgingshuis gaan dan iemand die topfit is. Beperkingen hoeven echter niet direct te leiden tot verhuizing. In veel gevallen kun je je aanpassen aan de situatie. In Duitsland, maar ook in Nederland, organiseert de overheid veel activiteiten voor ouderen. Deze activiteiten zorgen ervoor dat ouderen zowel fysiek als mentaal gezond blijven.
De sociale omgeving is een tweede factor die invloed heeft op de zelfstandigheid. Hoeveel contact heeft iemand met familie en buren? Is iemand heel erg actief in een vereniging? Dit is heel erg afhankelijk van iemands persoonlijkheid. Als je altijd actief bent geweest in een vereniging, ben je dit waarschijnlijk als oudere ook. Weinig sociale contacten staat echter niet gelijk aan eenzaamheid. De sociale contacten die er zijn, zijn voor die persoon meer kwalitatief van aard en zijn voldoende toereikend. Deze mensen zijn echter wel kwetsbaarder dan degenen met een groot sociaal netwerk. Wanneer iemand wegvalt, is de kans op sociaal isolement groter.
De financiële situatie speelt ook een rol in de keuze over leefsituatie. Zowel in Duitsland als in Nederland wordt er gekeken naar de inkomsten en het vermogen van iemand. Als je veel verdient, is het daarom aantrekkelijker om langer zelfstandig te blijven wonen. Het verschil tussen Duitsland en Nederland is dat er in Duitsland ook wordt gekeken naar de financiën van de kinderen. Als de kinderen genoeg verdienen om de ouders te ondersteunen, dan klopt de overheid bij de kinderen aan. Naast financiën komt er daarom ook een soort ouderlijk gevoel bij kijken. Ouders willen dat het goed gaat met de kinderen en ze zoveel mogelijk ontzien in lasten. Kosten worden dan zolang mogelijk gedrukt door zelfstandig te blijven wonen.
Het laatste thema is de waardering van de leefsituatie. Hoeveel waarde hecht iemand werkelijk aan het zelfstandig wonen? Hoe graag wil iemand in de plaats blijven wonen waar hij op dit moment woont? Tegenwoordig heeft niet elke plaats meer een verzorgingshuis. Verhuizen staat voor sommige mensen dan gelijk aan achter de geraniums zitten, omdat de buren bijvoorbeeld niet meer op de koffie komen of omdat ze niet meer een spontaan gesprekje hebben met iemand uit het dorp.
Op het platteland is mobiliteit van groot belang voor de zelfstandigheid. Voorzieningen zijn niet altijd aanwezig in de woonplaats. Autorijden en aanwezigheid van openbaar vervoer bepalen dan in sterke mate de zelfstandigheid. Wanneer er geen openbaar vervoer aanwezig is en iemand geen auto heeft, dan is de omvang van het dorp van groot belang.
Persoonlijke invloeden
Welke factor de grootste rol speelt, is heel erg afhankelijk van iemands persoonlijkheid. Heeft iemand altijd een sterk sociaal netwerk gehad, dan speelt de sociale omgeving een belangrijke rol. Deze persoon voelt zich waarschijnlijk beter wanneer hij actief in het verenigingsleven zit. Iemand die erg sportief is, waardeert fysieke gezondheid waarschijnlijk hoger. Elk individu heeft een eigen karakter met persoonlijke waarderingen en zal dus meer waarde hechten aan de ene factor dan aan de andere.
Uitgebreid onderzoek
Stenden Hogeschool gaat in de toekomst het model rond zelfstandig wonen onder ouderen uitgebreider onderzoek. Een vijfjarig longitudinaal onderzoek moet meer duidelijkheid geven over zelfstandig wonen onder ouderen. Bovendien kan dit helpen om de negatieve benadering (het kijken in beperking in plaats van kansen) tegenover ouderen en vergrijzing weg te nemen.